Iba ang lola ko. S'ya 'yung tipo ng tao na sobrang maaalalahanin. 'Yung tipong lahat ng bagay ay ipinapasok sa utak mo at 'yung pakiramdam mo'y sundalo kang inuutusan ng mas nakatataas. Kumain na at lalamig ang pagkain, magsuot ng tsinelas sa loob ng bahay, 'wag tumapat sa elektrik pan ng pawis ang katawan, gumising ng maaga at madaming gagamit ng palikuran, hampasin at 'wag hayaang pumasok sa loob ng bahay ang pusa, bumili ng tinapay, toyo, patis, suka, mantika, ketsap, gulay sa kanto, ng bagong buhay. Pero isa lang ang tumatatak at sumisingit sa utak ko 'pag naririnig ko at napag-uusapan ang lola ko, at ito, ay ang kaniyang, adobo.
Masipag magluto ang lola ko. Pitumpu't pitong taon na s'yang humihinga dito sa mundo nating puros usok at sa tingin ko'y kalahati[o maaaring hindi lang] ay iginugugol n'ya sa pagluluto at paghahalo ng putahe. Halos dalawang dekada na din akong nabubuhay sa luto ng maalalahanin kong lola. Halos dalawang dekada na ding nakakaraos at makailang ulit na ding bumalik at kumuha muli ng kanin. Paksiw, eskabetse, ginataan, binagoongan, putsero, sinigang. Sinigang. Ang lutong halos kasingkahulugan na ng pangalan ng lola ko. Felicidad. Ang lutong kay tagal na minahal ng pamilya namin. Ang lutong kinasabikan ng lahat. At ang lutong matagal na din kaming sawa. Lutong aming tinatakasan at itinatakwil. Ngunit natigil ang sinigang. Nawala ang asim ng amoy. Ang init ng sabaw. Ngunit hindi pa pala tapos ang mga paulit-ulit na pamatay na luto ng lola ko. At iyon nga, ay ng dumating, ang, adobo.
Hindi ko alam kung dahil ba sa katandaan o dahil sa hirap lang ng buhay kung kaya't nagiging paulit-ulit ang mga luto ng aking lola na mistulang isang putahe sa isang buwan. O dalawa. O tatlo. Paminsan ay kaysa kumain ng lutong-bahay ay ninanais nalang naming bumili sa labas kahit may kamahalan. "Worth every single penny..." 'ika nga. At ang flavor of the month o ng season, ay ang kaniyang espesyal, at manamis-namis, na, adobo.
Adobo. Lutong pinoy. Lutong hinahanap-hanap ng mga balikbayan. Lutong minamahal ng lahat. Ngunit ibahin mo kami. Ito ang luto, para sa amin, na dapat takbuhan at iwasan. Parang anthrax na nakamamatay. Parang teroristang may dalang bomba. Parang kahit manok ay magsasawa't magsusuka. Adobong baboy man o manok o pareho ay hindi na namin masikmura. Parang batang nagsawa sa lugaw, parang mga paang nawala ang kasabikan sa paglakad, parang mga pulitikong kinatamaran ang pera't kapangyarihan. Pero naiintindihan din namin minsan ang aking lola. Kahit minsan lang. Minsa'y natatangkilik pa rin namin at nalalasap ang putaheng pinoy, putahe ng ina ng ama ko.
Nagsawa kami sa adobo, oo. At ako lalo na. Gaya ng pagkasawa ko sa pakikipaglaban sa mga makakapal ang palad. Gaya ng pagkasawa ko sa mga kartuns. Gaya ng halos pagkasawa ko sa buhay. Pero sa pagkasawa, ang kasunod ay matagal na pag-iwas, matagal na pagkawala. At matapos ang pagkawala na ito, ang susunod ay kasabikan muli, at muling pagtanggap, at sa kasong ito, paglasap, ay kasing sarap ng unang pagdampi nito sa dila. Ang matagal na pagkawala ay nagreresulta sa muling pagkaanyaya, at muli ding pagkasawa. Saykel 'ika nga. Saykel na paulit-ulit lang at hindi natatapos hangga't ika'y malito at matapon sa maitim na kalawakan. At ito ang saykel na pilit pa ding tinatakbo ng lola ko.
Iba talaga ang lola ko. Siya ang adobo ng buhay ko.
BoteLenovela
Thursday, April 20, 2006
I Still Love My Pancit Bihon
Napanood ko si Ginoong Lav Diaz at Ginoong Ato Bautista na iniinterbyu sa isang medyo interesadong palabas sa isang tsanel sa keybol. At namangha ako. Hindi ko mapigilang mapanganga habang naglilitanya si G. Diaz ukol sa mga perspektibo n'ya, sa paggawa ng pelikula, sa creative control, sa aesthetic culture, sa method acting, sa buhay at bawat paghinga natin. Kasinghaba ng oras ng mga pelikula nya ang respeto ko.
Buong tikas ang pagtatanggol n'ya sa sarili laban sa mga kritiko. Sa mga kritikong may pagka-dorobo, mga megamol, mga taong puro James Bond ang pinapanood ng paulit-ulit. Wika nga n'ya, kung sa literatura ay may maikling tula at mahabang nobela, dapat din at lohikal na magkaroon ng maikli at mahabang pelikula. Na sumisigaw ng hinaing at nagbubunyag ng kultura. Ng kulturang tatlong daan taon sa kristiyanismo at apat napung taon sa protestantismo't pagpapasa-pasahan. Galing.
Galing din ako, ngayong araw, sa unibersidad na papasukan ko at susuongan upang magpasa ng ilang mahahalagang rekwayrments. Masaya naman ako at saglit lang ito, kamangha-manghang hindi mahaba ang pila na parang rali sa Mendiola. Matataray ang mga propesor at propesora. Wala ng bigay-bigay ng direksyon, matuto kang humanap ng paglalagyan mo. Masaya pa din. Bawal ang magulang, at sanay na ako doon. Ngunit may ilang stage parents pa din na ginawang modelong bata ang kanilang mga anak. Nora at Lotlot. Nagpupumilit at naglilitanya ng wikang hindi naman ugat sa atin 'pag nadedehado ang mga anak nila. Sus. Walang pinagiba sa mga pulitikong nagiisip na hindi makapagsasarili at makauungos ang bansa natin ng mag-isa.
At kaarawan din ng lola kong pitumpitong taon ng humihinga at mga dalawampu't taon ng nagyayakag kumain at nagsesermon. Tatlumpu't tatlong porsiyento ng buhay n'ya ang inilaan sa pagpapaalala sa 'kin na mag tsinelas sa loob ng bahay dahil malamig ang lupa at 'wag maghubad ng damit pagkabasketbol dahil matutuyuan ako ng pawis. Ilang taon na rin s'yang nakikipagbuno sa 'kin. Pero ayos lang, sa tagal, para na lang akong umiinom ng tubig nawasa. Isa lang ang hindi ko gusto ngayong kaarawan n'ya, at iyon ay ang handa. Hindi ko gusto ang pancit na iniluluto kaya't ngayo'y nagtitipa sa mapanirang kompyuter. Pancit canton. Hinahanap ng matabil kong dila ang sarap, ang init, at ang kakilig-kilig na lasa ng pancit bihon. Pero kahit na, at anuman ang handa. Hmm... I still love my lola. But I do still love my pancit bihon.
Buong tikas ang pagtatanggol n'ya sa sarili laban sa mga kritiko. Sa mga kritikong may pagka-dorobo, mga megamol, mga taong puro James Bond ang pinapanood ng paulit-ulit. Wika nga n'ya, kung sa literatura ay may maikling tula at mahabang nobela, dapat din at lohikal na magkaroon ng maikli at mahabang pelikula. Na sumisigaw ng hinaing at nagbubunyag ng kultura. Ng kulturang tatlong daan taon sa kristiyanismo at apat napung taon sa protestantismo't pagpapasa-pasahan. Galing.
Galing din ako, ngayong araw, sa unibersidad na papasukan ko at susuongan upang magpasa ng ilang mahahalagang rekwayrments. Masaya naman ako at saglit lang ito, kamangha-manghang hindi mahaba ang pila na parang rali sa Mendiola. Matataray ang mga propesor at propesora. Wala ng bigay-bigay ng direksyon, matuto kang humanap ng paglalagyan mo. Masaya pa din. Bawal ang magulang, at sanay na ako doon. Ngunit may ilang stage parents pa din na ginawang modelong bata ang kanilang mga anak. Nora at Lotlot. Nagpupumilit at naglilitanya ng wikang hindi naman ugat sa atin 'pag nadedehado ang mga anak nila. Sus. Walang pinagiba sa mga pulitikong nagiisip na hindi makapagsasarili at makauungos ang bansa natin ng mag-isa.
At kaarawan din ng lola kong pitumpitong taon ng humihinga at mga dalawampu't taon ng nagyayakag kumain at nagsesermon. Tatlumpu't tatlong porsiyento ng buhay n'ya ang inilaan sa pagpapaalala sa 'kin na mag tsinelas sa loob ng bahay dahil malamig ang lupa at 'wag maghubad ng damit pagkabasketbol dahil matutuyuan ako ng pawis. Ilang taon na rin s'yang nakikipagbuno sa 'kin. Pero ayos lang, sa tagal, para na lang akong umiinom ng tubig nawasa. Isa lang ang hindi ko gusto ngayong kaarawan n'ya, at iyon ay ang handa. Hindi ko gusto ang pancit na iniluluto kaya't ngayo'y nagtitipa sa mapanirang kompyuter. Pancit canton. Hinahanap ng matabil kong dila ang sarap, ang init, at ang kakilig-kilig na lasa ng pancit bihon. Pero kahit na, at anuman ang handa. Hmm... I still love my lola. But I do still love my pancit bihon.
Monday, April 10, 2006
Take the Plunge
Masakit ang balat kong sinunog ng araw. Masakit ang katawan kong pinagod ng alon at apat na talampakang tubig. Mahapdi ang matang tumunaw sa mga ilang katawang iniayon ng panahon. Puno ang tiyan ng pagkaing napagsaluhan. Maraming salamat. Natuloy ang awting namin.
Masaya ang lahat. Ika-walo ng umaga ang pananagpo sa pito't labing-isa sa imus. Mapayapa namang nagsidatingan ang buong batalyon ng siyam na tao, kahit na ang ilan ay magaalas nuebe na dumating. Masaya kahit medyo at kaunting perwisyo. Muling nagtagpo ang mga anghel at demonyo. Nagtapon ang ngiti ng mga mata't labi. Litanyang puros mura ang sa kalalakihan. Saya.
Sumakay kami ng mainit at masikip na dyip, lalo na 'nung sumakay ang isang babaeng naiwanan sa kusina ng ilang siglo. Payapa ang paglalakbay. Agad kaming dumating sa dapat puntahan. Agad naghanap ng kakilala, humingi ng dikawnt, at pumasok kaalinsabay ang mga sabik at uhaw na gunita. Humanap ng kateyds, nakatagpo ng tamang lokasyon, at nagsyawer. Malamig ang tubig sa banyo na sinlamig ng utak naming iniisip ang maiinit na katawan. Agad na lumusong at lumangoy sa tubig na puro 'chlorine.' Pinuno ng parehong gunita ang halos buong maghapon, at tanging ang pagkain lang sa pamamagitan ng kamay, ng manok at kaunting kanin, ang nagpatigil at nagpaahon.
Nagsyawer muli at nag-ayos ng gamit. Nagsuot ng mga damit pang-uwi. Masaya pa rin ang mga ngiti at mapupulang pisngi't labing bunga ng malokong araw. Nagpaalam na, kaunting kodakan, sumakay muli ng lalong mainit at masikip na dyip, patungo sa kani-kaniyang kuta. Masaya pa rin at malusog sa kaaalaman ang lahat.
At nagunita ko lang. Mas masarap at mas masayang sumuong at lumusong sa tubig ng buhay. Mas liligaya ang isa kung matututong tanggapin ang alon ng buhay, at sumisid sa malalim na kaibuturan nito. At sabi ko nga sa testimonyal ko kay Golda, take the plunge, pare. Take the plunge.
Masaya ang lahat. Ika-walo ng umaga ang pananagpo sa pito't labing-isa sa imus. Mapayapa namang nagsidatingan ang buong batalyon ng siyam na tao, kahit na ang ilan ay magaalas nuebe na dumating. Masaya kahit medyo at kaunting perwisyo. Muling nagtagpo ang mga anghel at demonyo. Nagtapon ang ngiti ng mga mata't labi. Litanyang puros mura ang sa kalalakihan. Saya.
Sumakay kami ng mainit at masikip na dyip, lalo na 'nung sumakay ang isang babaeng naiwanan sa kusina ng ilang siglo. Payapa ang paglalakbay. Agad kaming dumating sa dapat puntahan. Agad naghanap ng kakilala, humingi ng dikawnt, at pumasok kaalinsabay ang mga sabik at uhaw na gunita. Humanap ng kateyds, nakatagpo ng tamang lokasyon, at nagsyawer. Malamig ang tubig sa banyo na sinlamig ng utak naming iniisip ang maiinit na katawan. Agad na lumusong at lumangoy sa tubig na puro 'chlorine.' Pinuno ng parehong gunita ang halos buong maghapon, at tanging ang pagkain lang sa pamamagitan ng kamay, ng manok at kaunting kanin, ang nagpatigil at nagpaahon.
Nagsyawer muli at nag-ayos ng gamit. Nagsuot ng mga damit pang-uwi. Masaya pa rin ang mga ngiti at mapupulang pisngi't labing bunga ng malokong araw. Nagpaalam na, kaunting kodakan, sumakay muli ng lalong mainit at masikip na dyip, patungo sa kani-kaniyang kuta. Masaya pa rin at malusog sa kaaalaman ang lahat.
At nagunita ko lang. Mas masarap at mas masayang sumuong at lumusong sa tubig ng buhay. Mas liligaya ang isa kung matututong tanggapin ang alon ng buhay, at sumisid sa malalim na kaibuturan nito. At sabi ko nga sa testimonyal ko kay Golda, take the plunge, pare. Take the plunge.
Monday, April 03, 2006
Masarap Sumayaw Saliw ng Naiibang Tugtugin
Bakasyon. Hindi ko lubos maisip ang saya, halakhak, at tuwa ng iba sa tuwing nasasambit ang nasabing salita. Hindi ko lubos maisip kung ano ang kinaganda nito. Hindi ko lubos maisip kung bakit kailangan pa ng mahaba-habang pahinga. Hindi ko makuha ang dahilan kung bakit kailangan pa nito. Marahil, hindi ko naman kasi hinahanap. Pero, sus. Walang masaya dito. Nakakatamad. Mas gugustuhin ko pang magbilang ng bangaw na lumilipad-lipad sa umaga at magbenta ng matatamis na kalamay.
Kain-tulog. Kain-tulog. Kain-tulog. At kain-tulog muli. Dalawang mapusyaw na salita na bumabalot sa pagkatao ko ngayong araw ng bakasyon. Sawang-sawa na ang dila ko at purgang-purga na ang dalawang mata. Marami namang magagawa ngunit wala akong apoy para gumawa. Kinakain ng katamaran at pagiging batugan ang manipis kong katawan. Pero mayroon pa ding mga dapat gawin.
Napakahaba ng mga rekwayrments sa aking papasukang unibersidad[hindi ko halos mabanggit at matipa ang pangalan nito dahil sadyang kinikilabutan ako at nahihiya]. Ang hirap sa pagpasa sa entrans eksam nito ay kalahati palang pala ng hirap upang makapasok at makapagaral sa prestirhiyosong institusyon. Ilang araw na lang ng pagtitiyaga at pagkukumpleto ay lulusot na ako sa butas. Kaunti na lang.
Eksayted ako sa pagpasok tulad ng pagiging kabado ko din dito. Kinakabahan ako sa laki at lawak ng institusyon. Nakakatakot ako sa mga mangyayari at hindi ko alam ang dapat kong abangan at gawin. Hindi ko alam ang ikikilos ko. Aabangan ko na lang ang mga susunod na kabanata.
G.Butch Dalisay, nagbigay ka muli ng inspirasyon. Ninanais ko ngayon at pinagiisipang lumahok sa isang patimpalak na huhusga sa mga natutunan ko at ekspiryensya. Tuwa at takot sa pananabik. Ngunit, sa balak kong paglahok, ay isang bagay na hindi ko ginagawa ang dapat kong gawin. Magsulat ng lathalain sa positibong tema. Bagay na hindi ko pa nagagawa. Bagay na hindi ko pa sinisisid. Bagay na balintunay sa akin, sa aking pagkatao, sa pagsulat ko, sa mundo. Hindi pa siguro huli upong sumubok ng bago. Masarap sumayaw saliw ng naiibang tugtugin.
Kain-tulog. Kain-tulog. Kain-tulog. At kain-tulog muli. Dalawang mapusyaw na salita na bumabalot sa pagkatao ko ngayong araw ng bakasyon. Sawang-sawa na ang dila ko at purgang-purga na ang dalawang mata. Marami namang magagawa ngunit wala akong apoy para gumawa. Kinakain ng katamaran at pagiging batugan ang manipis kong katawan. Pero mayroon pa ding mga dapat gawin.
Napakahaba ng mga rekwayrments sa aking papasukang unibersidad[hindi ko halos mabanggit at matipa ang pangalan nito dahil sadyang kinikilabutan ako at nahihiya]. Ang hirap sa pagpasa sa entrans eksam nito ay kalahati palang pala ng hirap upang makapasok at makapagaral sa prestirhiyosong institusyon. Ilang araw na lang ng pagtitiyaga at pagkukumpleto ay lulusot na ako sa butas. Kaunti na lang.
Eksayted ako sa pagpasok tulad ng pagiging kabado ko din dito. Kinakabahan ako sa laki at lawak ng institusyon. Nakakatakot ako sa mga mangyayari at hindi ko alam ang dapat kong abangan at gawin. Hindi ko alam ang ikikilos ko. Aabangan ko na lang ang mga susunod na kabanata.
G.Butch Dalisay, nagbigay ka muli ng inspirasyon. Ninanais ko ngayon at pinagiisipang lumahok sa isang patimpalak na huhusga sa mga natutunan ko at ekspiryensya. Tuwa at takot sa pananabik. Ngunit, sa balak kong paglahok, ay isang bagay na hindi ko ginagawa ang dapat kong gawin. Magsulat ng lathalain sa positibong tema. Bagay na hindi ko pa nagagawa. Bagay na hindi ko pa sinisisid. Bagay na balintunay sa akin, sa aking pagkatao, sa pagsulat ko, sa mundo. Hindi pa siguro huli upong sumubok ng bago. Masarap sumayaw saliw ng naiibang tugtugin.